امروزه زندگی ما انسان ها به علم نوین وابسته شده است. به همین دلیل است که روش های علمی و چگونگی انجام آن ها مورد توجه قرار گرفته اند. همیشه وقتی که یک پژوهش علمی صورت می گیرد، نخستین مطلبی که به آن دقت می شود روش علمی به کار رفته در آن است. اساتید و محققان در یک پژوهش علمی به دنبال آن هستند که مراحل انجام پژوهش علمی به ترتیب و با اصول استاندارد انجام شود.
اصولا زمانی انجام پژوهش علمی با ارزش می شود که مراحل آن به خوبی پیموده شود. در این مطلب به معرفی پژوهش علمی و مراحل انجام آن می پردازیم. پس تا انتها با ما همراه باشید. همچنین میتوانید برای مشاوره رایگان با کارشناسان گروه آموزشی نوین آموز تماس حاصل فرمایید.
انواع پژوهش های علمی کدامند؟
انواع پژوهش علمی براساس هدف به 3 دسته تقسیم می شوند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
1- پژوهش بنیادی
هدف از پژوهش علمی «گسترش مرز علم و دانش» است. منجر به «تولید علم» می شود یا نظریه و نظریه های قبلی در آن رشته را تکمیل می کند و یا به نقد نظریه های قبلی پرداخته و افق جدیدی را به روی انسان باز می کند.
2- پژوهش کاربردی
هدف از این نوع پژوهش حل مسائل و مشکلات فراروی جوامع انسانی برای یک زندگی بهتر و با امکانات مناسب تر می باشد. اختراعات و ابتکارات و نوآوری های بشر در رشته های مختلف در ردیف پژوهش کاربردی محسوب می شود.
3- پژوهش توسعه ای
هدف این پژوهش توسعه و بهبود یک فرآیند، طرح ، محصول یا برنامه است و آزمون یک نظریه نیست.
روش علمی پژوهش چیست؟
در تعریف روش پژوهش علمی، موارد و تعاریف متعددی از شیوه‌ها و گزینه‌ها وجود دارد. این موارد، به طور کلی جهت بررسی و شناخت پدیده‌های گوناگون، دسترسی به علم و دانش مدرن و جدید و یا ترکیب، بازسازی و به کارگیری مجدد دانش‌های گذشته، کاربرد خواهد داشت. بنابراین، باید توجه داشت که در یک روش علمی پژوهش و پژوهشی که بر اساس آن صورت می‌گیرد، داده‌ها می‌باید از ویژگی‌های متعددی برخوردار باشند که از جمله آنها می‌توان به داده‌های مشاهده پذیر و تجربی اشاره نمود که قابلیت اندازه گیری هم خواهند داشت.
ضمن اینکه، می‌باید تا از یک سری از موارد پایه واضح و البته استدلالی هم پیروی کنند. لذا، در رابطه با هر آنچه که به پروسه‌ها و گزینه‌های روش پژوهش علمی مربوط می‌شود، کلیه داده‌ها و اطلاعات به شیوه انجام آزمایش‌های مختلف و یا مورد مشاهده، جمع آوری خواهند شد. این داده‌ها، سپس دستخوش ویرایش، تدوین و در نهایت فرمول بندی قرار گرفته و در این مرحله نیز، امکان سنجش آنها با فرضیه‌های رایج وجود خواهد داشت. به عبارتی، می‌توان گفت که در روش علمی پژوهش، دانشمندان برای اینکه یک پدیده، ابتدا تعدادی از فرضیه‌ها را مطرح نموده و سپس در مرحله بعد، این موارد را با انجام انواع و اقسام شیوه‌های پژوهش تجربی، می‌آزمایند.
مراحل انجام پژوهش علمی چیست؟
به طور کلی برای انجام یک پژوهش علمی با مراحل 8 گانه زیر روبرو هستیم.
1- ترسیم دورنمای پژوهش
به این موضوع فکر کنید که پیام اصلی پژوهش شما چیست؟ بهتر است عنوان پژوهش تان را در یک جمله خلاصه کنید. زیرا در ادامه کار لازم می شود که بارها به این جمله بازگردید. فکر می کنید تیتر های آن چه می تواند باشد؟ اگر نتوانید دستاورد اصلی پژوهشتان که به دنبالش هستید را در یک جمله خلاصه کنید این یعنی هنوز برای نوشتن پژوهش آماده نیستید. نوشتن چشم انداز پژوهش می تواند به شما در گرفتن تصمیم بعدی کمک کند.
2- انتخاب موضوع
انتخاب موضوع پژوهش، اولين مرحله در تدوين و اجراي يك طرح پژوهشي است. عنوان عبارتي است كه نظر محقق را به صورت خبري، بيان مي دارد. در اين شرح، مسئله و فرضيه، با توجه به زمينه علمي آن ها، در قالب واژه هايي كلي بيان مي‌گردد. معمولاً محققان در اين مرحله كه نخستين گام انجام پژوهش نيز مي باشد، دچار مشكل مي‌شوند و بعضا اين مرحله منجر به تاخير انداختن زمان نگارش پژوهش مي شود.
3- بیان مسأله
در این مرحله بعد از انتخاب موضوع و تعیین عنوان مشخص برای پژوهش علمی خود، باید منابع علمی مرتبط با موضوع را جستجو کنید. مساله مورد بررسی را به خوبی موشکافی کرده و اهمیت و ضرورت اجرای این طرح را برای مخاطبین توضیح دهید.
4- مرور پیشینه پژوهش
در اين بخش، پژوهشگر بينشي را كه از مرور تحقيقات پيشين به دست آورده است، به ديگران عرضه مي‌كند و به خلأهاي موجود در مجموعه دانسته‌هاي روز، در زمينه مورد بررسي خود اشاره و بنابراين خواننده را مستقيما به مسئله پيشنهادي هدايت مي‌كند.
5- تعیین روش پژوهش
نوشتن بخش روش پژوهش از دیگر بخش ها آسان تر است. اما در عین حال دقیق نوشتن آن بسیار مهم است. نتایج به دست آمده باید بر اساس روش پژوهش نوشته شوند. به همین دلیل مهم است که اگر یک روش آزمایشگاهی جدید ساخته اید؛ همه جزئیات آن را دقیق بنویسید. اگر از روشی استفاده می کنید که پیش تر در پژوهش قبلی شما استفاده شده است نیازی نیست این جزئیات را دوباره بنویسید. در این مواقع کافی است از روش های رفرنس دهی استفاده کنید. یکی از اشتباهات رایج هنگام نوشتن روش پژوهش، آوردن نتایج در آن است.
6- نگارش اهداف، سوالات يا فرضيه ها
حال بايد مسئله پژوهش كه تا اينجا به طور كلي تبيين شده است، مشخص شود. در اين قسمت محقق مي‌بايست مطابق مدل تحقيق اهداف، سوالات يا فرضيات تحقيق را مشخص نمايد. اهداف نقطه يا نقاطی هستند كه محقق در تحقيق خود درصدد دستيابي به آن ها است. يعني جايي كه بعد از اجراي تحقيق به آن نقطه خواهد رسيد. بايد دقيقاً معلوم شود كه بعد از اجراي تحقيق به چه نقطه‌اي خواهيد رسيد. توجه شود كه بر مبناي مدل تحقيق هدف اصلي و اهداف فرعي تحقيق تهيه و تنظيم مي‌شود و براساس اهداف تحقيق سوال (يا فرضيه) اصلي و فرعي تدوين مي‌شوند.
بايد توجه داشت كه هدف اصلي همان عنوان و موضوع مورد بررسي است و اهداف فرعي مطابق مدل تحقيق تهيه و تنظيم مي‌شود. به همين ترتيب سوالات يا فرضيات تحقيق تدوين مي شوند. لذا تعداد اهداف فرعي و به تبع آن تعداد سوالات يا فرضيات فرعي به تعداد متغيرهاي مورد بررسي در مدل و روابط بين آنها بستگي دارد.
در تحقيقاتي كه به دنبال يافتن چيستي پديده اي هستيم و يا نظر افراد را در مورد پديده اي جستجو مي‌نماييم، بايد به طرح سؤال اقدام كنيم و در مواردي كه مي‌خواهيم درباره رابطه علت و معلولي و يا همبستگي بين دو يا چند پديده مشخص تحقيق كنيم، از فرضيه استفاده مي نماييم. يعني براي موضوعاتي كه براي نخستين بار سنجيده مي‌شوند و مدل استانداردي براي آنها وجود ندارد، از سؤال استفاده مي‌شود، چرا كه محقق چارچوب مشخصي براي حدس زدن ندارد. درحالي‌كه براي تحقيقاتي كه مدل استاندارد داشته باشند و يا اينكه قبلاً محققي ديگر از آن مدل بهره گرفته باشد، مي‌توان از فرضيه استفاده نمود.
7- نگارش قسمت نتایج و بحث
در این قسمت از مراحل انجام پژوهش علمی به نتایج و بحث می پردازیم. در برخی ژورنال ها رسم بر آن است که دو بخش جدا یکی برای نتایج و دیگری بحث و بررسی در نظر می گیرند. اما عموما این گونه است که این دو قسمت در این بخش ادغام می شوند. حجم عمده پژوهش شما را این بخش فرا خواهد گرفت. می توانید کار نوشتن بخش نتایج و بحث و بررسی را با نوشتن چند پاراگراف درباره هر شکل آغاز کنید. بخش نتایج و بحث خوانندگان شما را آگاه می سازد که پژوهش شما چه جایگاهی در میان دیگر کارهای پژوهشی حوزه علمی تان دارد.
8- نگارش مقدمه و چکیده
در این مرحله از مراحل انجام پژوهش علمی باید سراغ مقدمه بروید. بخش مقدمه قرار است نمای بسیار کلی از پژوهش شما بدهد. مروری داشته باشد بر اینکه دیگر گروه های پژوهش هایی درباره مسئله شما یا مسائل مرتبط یا نزدیک به مسئله شما چه کرده اند (مرور نشریات). همچنین فرضیه شما در این بخش پیش روی خواننده گذاشته می شود و شما می توانید توضیح دهید که انتظار دارید پژوهشتان چه چیز ارزنده ای را به رشته علمی تان بیفزاید. معمولا در بخش مقدمه از خیلی از ارجاعات و منابع نام برده می شود.
چکیده را می توان ابزاری جادویی برای بالا بردن میزان توجه به مراحل انجام پژوهش علمی دانست. چکیده باید اهمیت رشته علمی شما و موضوع پژوهش های تان را بیان کند. همچنین کوتاه بگوید که پژوهش شما چگونه مسئله یا مشکل مورد نظرتان را حل می کند و این راه حل چه تاثیری بر آینده رشته علمی شما و کاربردهای عملی موضوع می گذارد. خوب است مهم ترین مقادیر کمی پژوهشتان را در چکیده بیان کنید. به یاد داشته باشید که این چکیده ها هستند که در نتایج موتورهای جستجوگر بیشتر در نظر گرفته می شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه میکنیم حتما مطلب نحوه نوشتن چکیده را مطالعه کنید.