چکیده نویسی چندین قرن است که وجود دارد اما بعضی از نویسندگان نحوه نوشتن چکیده را مهم نمی دانند از این رو وقت زیادی برای آن نمی گذارند و وقتی چکیده یک پژوهش را می خوانیم، به این موضوع پی می بریم که صرفا رفع تکلیف شده است در صورتی که چکیده یک کتاب یا پژهش، آن پژوهش و نویسنده ی آن را مختصر و مفید معرفی می کند.
این روزها حرف از هرچیزی که می شود دنیایی از اطلاعات در آن رابطه وجود دارد به همین دلیل جستجوگران و محققان گزیده خوانی را ترجیح می دهند، بنابراین اول به چکیده نگاهی می اندازند و بعد ترغیب می شوند به خواندن یا نخواندن اصل مطلب. پس نیاز است نویسنده به اندازه کافی به آماده کردن چکیده توجه کند و در صورت ضرورت، به یادگیری و تعلیم آن بپردازد. در مجموع بعد از عنوان، چکیده پژوهش مهمترین بخش آن است. در این مطلب قصد داریم به طور کلی نحوه نوشتن چکیده را بررسی کنیم و به شاخصه های یک چکیده ی درست اشاره کنیم. همچنین پیشنهاد میکنیم مقاله دیگر نوین آموز در زمینه انواع روش های رفرنس دهی را نیز حتما مطالعه بفرمایید.
چکیده چیست؟
چکیده خلاصه ای از بخش های مهم ویژه یک پژوهش است که به صورت مختصر به آن ها اشاره شده است و گاهی شامل لیست عبارات و لغات کلیدی مقاله است.
4 تفاوت چکیده با خلاصه
برخی خلاصه و چکیده را یک منظور می دانند درصورتی که باهم تفاوت دارند:
- خلاصه ی یک مبحث، به منظور بیان چیز های کلی آن مسئله و نپرداختن به مسائل جزئی می باشد؛ در صورتی که چکیده گاهی به معنای بیان نکات ریز یک مدرک علمی مهم می باشد.
- در خلاصه گاهی به بیان مسائل مهم پرداخته نمی شود اما در چکیده باید نکات مهم مختصر بیان شود.
- خلاصه یعنی موضوع را با سند برای دسته هایی که از نظر سنی ،فکری و یا شخصیتی در موقعیت مشخصی هستند، قابل استفاده شود اما چکیده برای انتخاب آسان و جستجوی موضوعات به شمار می آید.
- خلاصه، از یک منبع مثل کتاب تهیه می شود اما چکیده به صورت عمده از مقالات تهیه می شود.
8 نکته مهم در نگارش چکیده
- نوشتن چکیده را در انتهای فرآیند پژوهش انجام دهید و پس از اتمام متن کامل پژوهش این بخش را تکمیل کنید. دلیل موکول کردن نگارش چکیده به انتهای فرایند پژوهش این است که اطلاعاتی که در آخرین لحظات به متن اضافه شده‌اند در نگارش چکیده لحاظ شوند.
- در نوشتن چکیده از کپی کردن مطالب داخل متن اجتناب کنید و به جای استفاده از نقل قول‌های مستقیم، با جملات خودتان چکیده را به نگارش در بیاورید.
- در نگارش چکیده به دستورالعمل‌های مجلات توجه نمایید. به صورت کلی طول چکیده در متون نظری و مروری بین ۷۵ تا ۱۰۰ کلمه و در متون پژوهشی بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ کلمه است. با این حال برخی از مجلات استفاده از ۲۵۰ الی ۳۰۰ کلمه را نیز در نگارش چکیده توصیه می‌کنند.
- چکیده را باید طوری بنویسید که خواننده بدون اینکه بخواهد به متن اصلی مراجعه کند متوجه موضوع آن شود.
- در چکیده نیازی به استفاده از منبع نیست حتی اگر جمله یا متنی را از مقاله یا کتاب یا هر رفرنس دیگری مورد استفاده قرار داده‌اید.
- اگر در چکیده از اختصارها، نام‌ها یا واژه‌های تخصصی استفاده می‌کنید باید حتماً در داخل پرانتز آنها را توضیح دهید. در مورد اختصارها می‌توان کلمات را در متن نوشت و اختصار را در مقابل آن و در داخل پرانتز آورد.
- چکیده باید به صورت یکپارچه و منسجم نوشته شود. باید در انتخاب فعل‌ها، معلوم یا مجهول بودن آنها و زمان جمله‌ها دقت شود تا متنی یک‌دست به خواننده ارائه گردد.
- چکیده باید خلاصه باشد و در عین حال تمامی اطلاعات مهم و مفید را منتقل نماید. بهتر است در انتخاب کلمات دقت شود و کلماتی که به احتمال بیشتری سرچ می‌شوند در متن چکیده استفاده شوند.
انواع چکیده از نگاه ساختاری کدام است؟
از نقطه نظر ساختاری، چکیده‌ها به سه دسته زیر تقسیم می شوند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
1- چكيده تمام نما
اين نوع چكيده آيينه اي تمام نما و روشن از فشرده ي تمامي بحث هاي اساسي و يافته هاي مدرك اصلي است و تا آن جا که ممكن است کميت و کيفيت اطلاعات موجود در يك مدرك را با جمله هاي خبري ارايه مي دهد. اين نوع چكيده در مواردي که رئوس مطالب و اطلاعات سطحي از مدرك مورد نياز باشد، به عنوان جانشين مدرك ايفاي نقش مي کند.
پوشيده نيست که چكيده ي تمام نما طولانی تر از ساير چكيده ها است. گزارش هاي کوتاه و مقالات مجله، چكيده هايي در حد 100 تا 250 کلمه را طلب مي کنند. ولي براي گزارش هاي مفصل و رساله ها تا ٥٠٠ کلمه مناسب تر است. طول چكيده بايد با حجم اطلاعات مدرك متناسب باشد، بنابراين نمي توان طول معيني را براي چكيده تمام نما در نظر گرفت. چكيده تمام نما کامل ترين نوع چكيده و از نظر تهيه مشكل تر و هزينه برتر است.
2- چکیده راهنما
این چكيده در بردارنده ي تمامي مباحث اساسي و يافته هاي مدرك اصلي نيست، بلكه مطالب كلي و اساسي مدرك را ارائه می کند. در چكيده ی راهنما کوشش نمي شود كه يك گزارش واقعي از محتواي متن آن چنان که در چكيده ی تمام نما هست، ارائه شود. در چکیده راهنما عبارت «پرداخته شده است»، «بررسی شده است» و «بحث شده است» فراوان به چشم می خورد.
چکیده راهنما بر خلاف چکیده تمام نما نمی تواند جانشین واقعی برای اصل مدرک باشد زیرا شیوه کار در آن سطحي تر از چكيده تمام نما است و ارزش آن کمتر از چكيده تمام نما است. به سبب سريعتر، آسانتر و کم هزینه تر بودن تهيه اين نوع چكيده معمول ترين نوع چكيده، چكيده راهنما است و غالباً وقتي از چكيده به طور مطلق ياد مي شود، منظور همان چكيده راهنما است. جمله هاي اين نوع چكيده، توصيفي اند و طول آن به طور متوسط 75 تا 150 کلمه است.
3- چکیده تمام نما – راهنما
اين نوع چكيده، مناسب تر از چكيده ي تمام نما و چكيده ي راهنماي محض است. قسمت هايي از اين چكيده به سبك تمام نما نوشته ميشود در حالي که از بخش هاي ديگر آن که اهميت کمتري دارند، چكيده ي راهنما تهيه مي شود. با اين سبك مي توان حداکثر اطلاعات را در حداقل حجم انتقال داد.
زمان و روند نوشتن چکیده چگونه است؟
عموما چکیده آخرین مطلبی است که در فرایند نگارش یک متن پژوهشی، نوشته می‌شود. پس از اتمام کار نگارش و تسلط کامل بر محتوای آن، ضروری است به‌منظور تهیه چکیده، دوباره همه مطالب نوشته‌شده را بخوانید و نکات شاخص و مهم را علامت‌گذاری کنید و یا یادداشت بردارید. لازم نیست که عینا جملات موجود در متن را بنویسید بلکه می‌توانید مطالب را با بیانی جدید و شیوا بازگو نمایید. به‌دور از شتابزدگی ابتدا با استفاده از یادداشت‌هایتان پیش‌نویس چکیده را تهیه کنید. در این پیش‌نویس، مطالب پراهمیت‌تر تحقیق را طبق روال و ترتیب آنها با جمله‌بندی جدید و موجز و نیز با حفظ پیوستگی متن، بیان کنید. اختصاص دادن زمان کافی به چکیده‌نویسی این امکان را به شما می‌دهد که بتوانید بارها و بارها پیش‌نویس چکیده را مطالعه و بازبینی کنید.
اطلاعات اضافی و مطالب فرعی را حذف و احیانا بخش‌های مهم‌تر که از قلم انداخته‌اید را جایگزین سازید. با توجه به محدودیت تعداد کلمات و جملات در چکیده، شما باید مفیدترین مطالب و به اصطلاح جان کلام را در قالب جملات کوتاه و با بیانی شفاف و روشن اما دقیق به مخاطب ارائه دهید. همچنین با توجه به موضوع و مطالب پژوهش، لیستی از کلیدواژه‌ها یا کلمات کلیدی تهیه کنید. دقت در انتخاب کلیدواژه‌های مناسب، سبب می‌شود تا مخاطب سریع‌تر به محتوای چکیده و موضوع تحقیق شما پی‌ببرد.
چکیده باید به چه سوالاتی پاسخ دهد؟
در این بخش از بررسی نحوه نوشتن چکیده به بررسی این موضوع می پردازیم که یک چکیده خوب و اصولی باید به چه سوالاتی پاسخ دهد.
1- چه موضوعی را مورد مطالعه قرار داده اید و دلیل آن چه بوده است؟
در این بخش، باید زمینه مطالعه، انگیزه اصلی مطالعه و سوالات یا فرضیه های خاصی که در روند مطالعه مد نظر داشته اید ارائه شوند. گاهی نگارش یک یا دو جمله کفایت می کند اما گاهی به شرح طولانی تری نیاز داریم. برای تعیین میزان اطلاعاتی که در بخش اول چکیده درج می شود از قوه تشخیص و قضاوت خود بهره بگیرید.
2- برای مطالعه از چه روش هایی استفاده کرده اید؟
بخش دوم مربوط به مرور روش های مطالعه است. مطالعه از نوع میدانی بوده یا مطالعه آزمایشگاهی؟ از چه روش های تجربی/آزمایشی استفاده شده است؟ در کل بخش روش ها باید کوتاه و مختصر باشد مگر اینکه موضوع اصلی مقاله، مبحث روش ها باشد.
3- یافته های اصلی مطالعه شما چیست؟
در روند توصیف یافته ها، سعی کنید منحصرا بر یافته های اصلی تمرکز کرده و به ذکر دو یا سه نکته بسنده کنید. همچنین از کلمات مبهم یا غیردقیق که معمولا در چکیده های کنفرانس که قبل از گردآوری یا تحلیل کامل داده ها نوشته می شوند خودداری کنید. اگر داده های شما هنوز کامل نیستند و یا به صورت کامل تحلیل نشده اند بدانید که مقاله شما آماده ارائه نیست.
4- بر اساس یافته ها چه نتیجه ای می گیرید؟
بخش نتیجه گیری مربوط به تلویحات ضمنی مطالعه شماست. یافته های شما چه وجه نوآورانه ای دارند؟ یافته های شما چه تاثیری بر حوزه تحت مطالعه دارد؟ آیا تلویحات ضمنی خاصی وجود دارد؟ با این حال در روند نگارش این بخش از تعمیم دهی های کلی و فراگیر که بر پایه داده ها استوار نیستند خودداری کرده و یا به این موضوع اشاره کنید که “این موضوع به بحث بیشتری نیاز دارد”.
پرسش های متداول در زمینه نحوه نوشتن چکیده
چکیده به صورت خلاصه به توضیح هدف و نتایج پژوهش می‌پردازد؛ در حالی که در مقدمه به پژوهش‌های انجام گرفته در مورد موضوع اشاره می‌گردد، هدف مقاله به طور گسترده توضیح داده می‌شود، فرضیه‌ها و سوالات تحقیق مشخص می‌گردد و نوآوری‌های کار تبیین می‌شود.
چکیده MLA باید حدود 150 الی 250 کلمه حجم داشته باشد. در این سبک هدف و انگیزه کار به صورت خلاصه توضیح داده می‌شود و در پایان یک یا دو جمله به نتیجه‌گیری اختصاص پیدا می‌کند.
برای توصیف چیزی که قبلا انجام داده شده است، بهتر است از زمان گذشته ساده استفاده گردد. بهره‌گیری از زمان‌های حال و آینده برای توصیف کارهای قبلا انجام شده نمی‌تواند مناسب باشد و خوانندگان را گمراه خواهد کرد.